Uzbekistan: Language and Culture

Balog‘at ilmi rivojida arab sheriyatining o‘rni

2025-07-05T16:58:43+05:00

Maqolada balog‘at ilmining tarixiy taraqqiyotini ko‘rib chiqishga, xususan, bu ilmning yozma manbalarga asoslanmasdan avvalgi va undan keyingi bosqichlarini yoritishga qaratilgan. Maqolada balog‘at ilmining turli davrlardagi yo‘nalishlari umumiy tarzda tahlil qilinadi. Shuningdek, balog‘iy qoidalar shakllanishida qaysi mezon va tamoyillarga asoslanilganiga e’tibor qaratiladi.

Maqolada balog‘at ilmining shakllanish tarixi uch asosiy bosqichdan o‘tgani, birinchi bosqich – adabiy did va badiiy sezgi darajasida idrok etish, ikkinchisi – tanqidiy tahlil bosqichi, va nihoyat – uchinchi bosqichda balog‘atga oid qoidalar belgilangan va u fan sifatida shakllanganligi, bu jarayonda balog‘iy nazariyalar adabiy tanqid asosida yuzaga kelganligi aytib o‘tilgan.

Maqolada shuningdek, balog‘at ilmining Qadimgi arab davrida, Islomning dastlabki asrlari va Umaviylar davrida qanday shakllangani, o‘sha davr shoirlari go‘zal nutqni tabiiy idrok etgani, ularning fikr va hukmlari ko‘proq sezgi va tajribaga asoslanganligi yoritib o‘tilgan.Balog‘at rivojlanish davrida eng muhim adabiy faoliyat markazlari esa Makka yaqinidagi Ukkoz bozori, Basra va Kufa shaharlaridagi adabiy maydonlar bo‘lgani, bu hududlarda Jarir, Farazdaq, Zurr-Rumma va Laylo Axiliyya kabi mashhur shoirlar ijod qilgani va boshqa hududda ijod qilgan klassik mualliflar yondashuvi maqolada keltirilgan.

Nodim Namangoniyning poetik mahorati

2025-07-05T16:08:06+05:00

Nodim Namangoniy XIX asr oxiri - XX asr boshlarida yashab ijod etgan o‘zbek adabiyotining yorqin vakillaridan biridir. U Namangan adabiy muhiti shakllanishida muhim rol o‘ynagan, o‘zining nafis she’riyati, didaktik ruhi va ma’naviy merosi bilan o‘zbek mumtoz adabiyoti taraqqiyotiga beqiyos hissa qo‘shgan ijodkorlardan sanaladi. Nodimning hayoti va ijodini o‘rganish orqali nafaqat uning shaxsiy adabiy mahoratini, balki butun bir adabiy maktabning rivojlanish bosqichlarini, o‘sha davrda hukmron bo‘lgan ijtimoiy-ma’naviy muhitni ham anglash mumkin bo‘ladi. Ushbu maqolada Nodim Namangoniy poetik mahorati lirik merosi asosida tahlil qilinadi.

Alisher Navoiy g‘azaliyotida Xizr va Masih obrazlari talqini

2025-06-29T17:59:50+05:00

Turkiy adabiyot, xususan, o‘zbek adabiyoti tarixida Alisher Navoiyning o‘rni beqiyos. Ushbu maqolada Alisher Navoiyning g‘azallaridagi ushbu lirikasidagi obrazlar mohiyatiga yetishga harakat qilinib, uning badiiy tasvirlari hamda talqinlarining sabablari bir qadar ochib berilgan.
Maqola uchun aynan Xizr va Masih obrazining tanlab olinishi tasodif emas. Ushbu obrazlar turkiy xalqlar mifologiyasi, folklori, adabiyotida juda ham mashhur shaxs hisoblanadi. Shu qadar mashhurligidan maqol va matallarga obraz bo‘lib xizmat qilgan. Turkiy adabiyotning ulkan ustuni bo‘lgan Alisher Navoiyning ushbu obrazga munosabati, albatta, qiziqarli.
Shu sabab ham maqolaga aynan Alisher Navoiy lirikasidagi Xizr obrazi tasvirlari manba sifatida tanlangan.
Maqolada Alisher Navoiyning Xizr va Iso Masih obrazlari radif qilib olingan g‘azallari tahlil qilindi. Tahlil uchun Nаvoiyning “Favoyid ul-kibar” hamda “Badoye’ ul-vasat”dagi g‘azallari tanlab olindi. Tanlab olingan ushbu g‘azallar shoirning bir xil mavzu haqidagi ikki xil uslubdagi g‘azallaridir.
Maqolani yozish jarayonida bir necha xorijiy hamda milliy manbalar, diniy adabiyotlarga ham murojaat qilingan.

“Yo‘qotganlarim va topganlarim” asarida ustozlar yodi

2025-07-05T16:42:27+05:00

Ushbu maqolada xalqimizning sevimli adibi, dramaturg Said Ahmad ijodi haqida ba’zi mulohazalar bildirilgan. Ijodkorning “Yo‘qotganlarim va topganlarim” xotira asari va undagi Abdulla Qahhor, Oybek, G‘.G‘ulomga oid xotiralar tahlilga tortilgan. Ushbu xotira kitobida keltirilgan voqealar, ustozlarning qimmatli saboqlari Said Ahmad ijodiga qay darajada ta’sir etganligi borasida shaxsiy mulohazalar keltirilib, “Ufq” trilogiyasining yaratilishidagi qiziqarli ma’lumotlarga to‘xtalib o‘tilgan. Said Ahmad o‘zbek adabiyotida o‘zining rang barang hikoyalari, romanlari bilan o‘ziga xos o‘ringa ega. Uning, ayniqsa, yumor va satira ustasi ekanligini bilmagan va bu asarlari bilan tanish bo‘lmagan o‘zbek kitobxoni bo‘lmasa kerak. Uning nasriy, yumoristik asarlari bilan bir qatorda esdalik va xotiralari ham salmoqli o‘ringa ega. Quyida biz Said Ahmadning yana bir o‘ziga xos olami, uning xotiranavsligiga yaqindan e’tibor qaratmoqchimiz.

Pahlavonquli Ravnaq hayoti va lirik merosi

2025-07-05T16:19:42+05:00

Mazkur maqolada XVIII-XIX asrda yashab ijod etgan shoir – Pahlavonquli Ravnaq hayoti va uning lirik merosi haqida fikr yuritilgan. Shoir to‘g‘risidagi mulohazalar Munis va Ogahiyning “Firdavs ul-iqbol” hamda bir qancha tatqiqotlar asosida bayon qilingan. Shuningdek, shoirning O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik institutida saqlanayotgan №922 raqamli qo‘lyozma devoni haqida ma’lumotlar berildi. Manbadan joy olgan ayrim she’rlar tabdil qilinib, badiiy san’atlarni qo‘llashdagi o‘ziga xoslik ochib beriladi.

Sa’diy Xorazmiy devoni nusxalari va janrlar tarkibi

2025-07-05T17:01:04+05:00

Ushbu maqolada Sayyid Sa’dulloh to‘ra Sa’diy Xorazmiy hayoti va ijodi haqidagi manbalar tahlili hamda “Devoni Sa’diy”ning qo‘lyozma va toshbosma nusxalari asosida olib borilgan matniy tadqiq natijalari aks etgan. “Devoni Sa’diy”dagi janrlar tarkibi xilma xil bo‘lib, devon matni g‘azal, mustazod, musaddas, muxammas, masnaviy, qasida kabi janr va she’riy shakllarni aks ettiradi. “Devoni Sa’diy”ning barcha manbalarida she’rlar miqdori bir xilda berilmagan, janrlar tarkibini jadval asosida ko‘rsatish tahlil etish jarayonini yaqqol aks ettiradi. Shu bilan birga, “Devoni Sa’diy”ning hozirgi joriy yozuvga tabdilini tayyorlash masalasi maqolada ochib berildi.

Sa’diy lirikasi kiritilgan to‘plam-bayozlar tavsifi

2025-07-05T16:14:23+05:00

XIX asr oxiri – XX asr boshlarida Xorazm adabiy muhitida bayozchilik an’ana tusiga kirdi. O‘z davrining mashhur Feruz, Ogahiy, Tabibiy va ko‘plab shoirlar qatorida Sa’dulla To‘ra Sa’diy ijod na’munalari ham bir qancha bayozlar va to‘plamlarga ko‘chirilgan.

Sa’diy adabiy merosi manbalari, asosan, O‘zFA Sharqshunoslik instituti qo‘lyozmalar fondida saqlanadi. Shoir lirik asarlari jamlangan manbalar deyarli o‘rganilmagan.

Ushbu maqolada shoirning ijod namunalari to‘plangan qo‘lyozma bayozlar tavsifga tortilgan. Qo‘lyozmalarning tarkibi, hajmi, saqlanish holati bilan bog‘liq ma’lumotlar keltirilgan.

Oʻrta Osiyoda agiografik asarlarning oʻrganilishi

2025-07-05T16:56:08+05:00

Mazkur maqolada agiografik asarlarning yaratilish tarixi, ularning turlari va jamiyatdagi ahamiyati haqida so‘z yuritilgan. Xususan, musulmon dunyosida ilk vujudga kelgan agiografik asarlar va ularning o‘ziga xos jihatlari, O‘rta Osiyoning zabardast ulamolari tomonidan bitilgan muhtasham agiografik asarlar hamda ularning jahon adabiyotida tutgan o‘rni Nosiruddin Rabg‘uziyning “Qisasi Rabg‘uziy” asari misolida talqin etilgan. Shuningdek, agiografik asar yozuvchi ijodkorda topilishi lozim bo‘lgan bilim turlari ham yorqin misollar asosida bayon qilingan.

Samarqand shahri ikki buyuk siymo talqinida

2025-07-05T16:00:49+05:00

Maqolada dunyoning eng qadimiy shaharlaridan biri, yer yuzining sayqali va turk-islom tamaddunining benazir shahri hisoblangan Samarqandning ta’rifi ikki buyuk siymo tilidan bayon qilinadi. Mavlono Jaloliddin Rumiyning hayoti va ijodiy faoliyatida Samarqand shahrining muhim o‘rin tutganligi uning shaxsiy hayoti, “Masnaviyi ma’naviy” asari va “Devon”i asosida yoritib beriladi. Alisher Navoiy ijodida Samarqand ta’rifi ijodkorning “Tarixi muluki Ajam”, “Hayrat ul-abror”, “Saddi Iskandariy” asarlari bilan bog‘liq holda talqin qilinadi.

Furqat ijodining o‘rganilishi haqida ba’zi mulohazalar

2025-07-05T16:46:17+05:00

Adabiyotshunoslik ilmi tarixida furqatshunoslik sohasi muhim o‘rin tutadi. Mutafakkir shoir, zabardast so‘z san’atkori Zokirjon Xolmuhammad o‘g‘li Furqat(1859-1909)ning hayoti va ijodi o‘zbek mumtoz adabiyotining salmoqli qismini tashkil etadi. Uning she’riyati, ilmiy asarlari, ma’rifatparvar sifatidagi faoliyati o‘z davri va bugungi kun uchun ham ahamiyatini yo‘qotmagan.

Adib ijodini o‘rganish o‘zbek adabiyoti tarixida XX asrning boshlarida boshlangan. Furqatning hayoti muhim tarixiy voqealari, xonliklar davri, ijtimoiy hayoti, turkiy til va adabiyot taraqqiyoti, ilmma’rifatga oid yangicha qarashlarni aks ettirishi bilan ajralib turadi.

Ushbu maqolada Furqat hayoti va ijodining o‘ziga xosligi, uning tarjimayi holi, shoirning adabiy-estetik qarashlari haqidagi ayrim fikr-mulohazalar bayon etiladi. Furqat ijodini o‘rgangan olimlarning tadqiqotlari, xususan, furqatshunos olimlar Sharif Yusupov va professor Nurboy Jabborovning ilmiy-tadqiqot ishlarini qiyoslab o‘rganish masalasi maqolada yoritib beriladi.

“Hayrat ul-abror” dostoni hikoyatlaridagi tasavvufiy mazmunning badiiy talqini

2025-07-05T16:22:16+05:00

Ushbu maqolada Alisher Navoiy “Hayrat ul-abror” dostonining tuzilishi haqida fikr bildirilib, unda berilgan tasavvufiy mazmundagi hikoyatlarning ba’zilari tahlilga tortilgan. Tasavvuf va ishq so‘zlari ochiqlanib, birinchi maqolotdagi “Sulton ul-orifinni g‘amgin ko‘rub, muridig‘a savol tili ochilg‘oni va ul shofiy javoblar bila anduhluq ko‘nglin xoli qilg‘oni”, ikkinchi maqolotdagi “Ibrohim Adhamning Ka’baga namoz bila borg‘ani va Robiya Adaviyaga Ka’baning niyoz bila kelgani” va keying maqolotdagi “Muqarrabi Boriy Xoja Abdulloh Ansoriy so‘zikim, nihoyati sulukdin sohibxabar erdi va o‘z suluki nihoyatidin xabar berdi” kabi maqolotlardagi tasavvufiy mazmun badiiy jihatdan talqin etilgan. Shuningdek, bu borada muallifning shaxsiy mulohazalari keltirilgan.

“Devoni Faqiriy Xorazmiy” qo‘lyozma devonining dastxat nusxasi

2025-07-05T16:17:18+05:00

Mazkur maqolada XIX asr oxiri - XX asr boshida yashab ijod etgan shoir – Abdurazzoq Faqiriy lirik merosining manbasi xususida fikr yuritilgan. Shuningdek, shoir hayoti hamda qo‘lyozma devoni bo‘yicha qilingan tadqiqotlardan ham foydalanildi. Ular haqida umumlashma fikrlar bildirildi.

Asosiy e’tibor shoirning O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik instituti asosiy fondida saqlanayotgan 7693 inventar raqamli qo‘lyozmasi va unga ko‘chirilgan she’rlar haqida ma’lumot berishga qaratilgan.

Faqiriy hayoti va ijodini birlamchi manbalar asosida, manbashunoslik va matnshunoslik aspektida o‘rganish, qo‘lyozma devonini mukammal tadqiq qilishga zarurat bor.

Adabiy qahramon – insonning adabiyotdagi obrazi

2025-07-05T16:53:11+05:00

Mazkur maqolada adabiy qahramon, obraz tushunchalarining mohiyatini ochib berilgan. Unda inson olamdagi jamiki narsalarning eng afzali, borliqdagi barcha mavjudotlarning ustuni qilib yaratilgani haqida fikr yuritiladi. Chunki muqaddas “Qur’on”ning “Al-Isro” surasi 70-oyatida: “Darhaqiqat, Biz odam bolalarini aziz-mukarram qildik va ularni barrubahrda – quruqlik va dengizda (ot, ulov va kemalarga) chiqarib qo‘ydik hamda ularga halol-pok narsalardan rizqu ro‘z berdik va ularni o‘zimiz yaratgan juda ko‘p jonzotlardan afzal-ustun qilib qo‘ydik” [Qur’oni Karim, 1992, 195] deyilgan. Jahon adabiyotining mumtoz namunalarida ham Alloh butun borliqni inson uchun bunyod etgani, uning koinotni yo‘qdan bor qilishdan maqsadi inson bo‘lgani ta’kidlangan. Bu xususda Alisher Navoiy “Hayrat ul abror” dostonining “Avvalgi munojot” bobida: “Ganjing aro naqd farovon edi, / Lek boridin g‘araz inson edi” [Navoiy A., 2006, 19] degan. Ayni asarning “So‘z ta’rifi” faslida esa: “Tengriki, insonni qilib ganji roz / So‘z bila hayvondin anga imtiyoz” [Navoiy A., 2006, 45] deb ta’kidlagan.

Falsafada ham inson har qanday falsafiy ta’limotning asosini tashkil etuvchi fundamental falsafiy kategoriya ekanligi qayd etilib, u tana, ruhiyat va ma’naviyatning yig‘indisi ekanligi uqdirilgan hamda insonning his-tuyg‘ulari, kayfiyat, kechinmasi uning ruhiyati bilan bog‘liqligi, jamiyatdagi mavjud shart-sharoit, tartiblar asosida shakllangan qobiliyat, malaka, odat, ko‘nikmalari yig‘indisi esa uning ma’naviyati ekanligi qayd etilgan [Falsafa: qomusiy lug‘at 2004, 165-166]. Shuning uchun hozir ham barcha tabiiy va ijtimoiy fanlarda inson hamda uning hayoti bilan bog‘liq masalalar o‘rganilib, ularni tajribadan o‘tkazish, tahlil qilish asosida inson vujudi, ruhiyati va ma’naviyatining muayyan jihatlari xususida so‘z yuritiladi. Ulardagi uzoq kuzatishlar natijasida erishilgan xulosalar esa kishilarning o‘zini anglashi, turmushining yaxshilanishiga, albatta, ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, ibtidoiy jamoa tuzumi, feodalizm davridagi odamlar bilan hozirgi paytdagi kishilarning dunyoqarashi, o‘zaro munosabatlari farq qiladi. Yoki XX asr avvalidagi xotin-qizlarning ahvoli bilan hozirgilarning jamiyatdagi o‘rni, mavqe o‘rtasida jiddiy tafovut yaqqol ko‘zga tashlanadi. Odamlarning fe’l-atvori, dunyoqarashi, o‘zaro muomala madaniyati asrlar kesimida taqqoslansa, juda ko‘p omillar, xususan, adabiyot va san’at asarlarida ezgulik bilan yovuzlik o‘rtasidagi kurashning ko‘rsatilishi, insonparvarlik, o‘zaro mehr-oqibat singari ezgu g‘oyalarning ulug‘lanishi ta’sirida odamlarning fe’l-atvori, o‘zaro munosabatlari, turmush tarzi yaxshilanib borgani ayonlashadi.

Expressive Description of London and Market in Dickens’ Novel Oliver Twist

2025-06-29T12:28:01+05:00

The current article represents literary data on places and markets, portrayed in the novel of “Oliver Twist”. Dickens utilized his exceptional observational skills to depict the city where he spent the majority of his life. The Victorian era's disparity in living conditions is criticized and soci- etal structure is discussed in Oliver Twist. Class divisions have existed in cities like London since their inception. Three markets in London: Smith- field market, Covent Garden market, and ‘Rag Fair’ were described in the novel. During the depiction of a market day, Dickens crafts a vivid auditory landscape filled with whistling, barking, bellowing, bleating, grunting, and squeaking, alongside the unpleasant clamor of shouting, swearing, quar- rels, ringing bells, and a cacophony of voices. The foul conditions of the city were demonstrated by the filth, rot, and waste that bordered the banks of the Folly Ditch, all of which were repulsive symbols of poverty.

Abdulla Qahhor va Ketrin Mensfild hikoyalarida ruhiyat va tabiat tasviri

2025-06-29T12:16:26+05:00

Ushbu maqola mashhur o‘zbek va ingliz yozuvchilari Abdulla Qahhor va Ketrin Mensfild hikoyalarida obrazlar, peyzaj va interyer qo‘llanilishi va ular orqali tasvirlanayotgan g‘oyalarning ochib berilishiga bag‘ishlangan. Unda, bir nechta hikoyalar asosida, yozuvchilarning obraz yaratish, hikoyalarida peyzaj, interyer va motivlardan foydalanish, hamda so‘z qo‘llash mahorati yoritilgan. Bundan tashqari o‘sha davr adabiyotida ayol xarakterini, u hayotda duch kelayotgan muammolarni ko‘rsatib, uni oldini olish va kurashishga da’vat etish yoritib berilgan.

Sharq adabiy merosida tafsir ilmining shakllanishi, metodologiyasi va yurtimizda yetishib chiqqan soha yetakchilari

2025-06-29T12:31:53+05:00

Mazkur maqolada Movarounnahr tafsir maktabiga mansub yozma manbalar manbashunoslik va matnshunoslik mezonlari asosida kompleks tarzda tahlil qilinadi. Asosiy e’tibor tafsir matnlarining til strukturasiga, uslubiy xususiyatlariga, kontekstual yaxlitligiga hamda metodologik yondashuvlariga qaratilgan. Tadqiqot doirasida “tafsir” atamasining lug‘aviy va istilohiy mazmuni aniqlashtirilib, ularning matn shakllanishidagi semantik yuklamasi baholanadi. Zamaxshariy, Abul Lays Samarqandiy va Abul Barakat Nasafiy kabi mufassirlarning matnlari tahlil qilinib, ilmiy uslub struktura va an’anaviy bilimlarni izchil ifodalashdagi metodologik yondashuvlari tahlil qilingan. Maqolada keltirilgan ilmiy natijalar ushbu matnlarni zamonaviy filologiya, manbashunoslik va intellektual tarix doirasida o‘rganish dolzarbligini ilmiy asosda tasdiqlaydi.

"Sariq devning o‘limi” romanidagi obrazlarning biografik asosi

2025-06-29T12:25:11+05:00

Mazkur maqolada Xudoyberdi To‘xtaboyevning “Sariq devning o‘limi” romanidagi obrazlarning biografik asoslari tahlil etilgan. Unda adibning hayoti, shaxsiy tajribalari, oilaviy xotiralari hamda ruhiy kechinmalari asardagi obrazlar orqali badiiy talqinda ifodalangani ilmiy asosda yoritilgan. Xususan, bosh qahramon Hoshimjonning bolalik xotiralari, uning buvisi, singillari, ustozlari va orzulari yozuvchining hayoti bilan chambarchas bog‘langan. Shuningdek, Salim Otajonov obrazi prototipi, jinoyatga qarshi kurashish g‘oyasi, sehrli qalpoqcha motivi orqali yozuvchining ichki dunyosi, orzu-umidlari va jamiyatga bo‘lgan munosabati ochib beriladi. Maqolada biografik metod asosida obrazlar tahlili orqali asarning axloqiy-falsafiy mazmuni yoritilib, yosh avlodni adolat, haqiqatparvarlik va halollik ruhida tarbiyalashdagi o‘rni ochib berilgan.